Pyotr Ilyich Tchaikovsky

Serenaða fyrir Strengjasveit í C-Dúr (1880)

(24.3.2015)

Þetta verk var flutt í Rvík við áramót 1980 - nákvæmlega öld eftir frumflutning.

          1. Pezzo in forma di sonatina: Andante non troppo — Allegro moderato
          2. Valse: Moderato — Tempo di valse
          3. Élégie: Larghetto elegiaco
         4. Finale (Tema russo): Andante — Allegro con spirito

Hlutverk túlkandi listamanna er ekki alltaf það að fara sem nákvæmast eftir fyrirmælum höfunda. Þeir reynast stundum blindir á eigin verk og viðfangsefni. Tökum dæmi. Nú er búið að grafa upp líkamsleifar Ríkarðs III í Leicesterborg og sannreyna með allri nútímatækni að þar er hann greftraður - undir bílastæði - þar sem áður var klaustur og altari. Varla fara borgarbúar í eina tíð að heiðra illmenni með slíkum hætti? Þá vakna strax spurningar leikhúsfræðinga og leikstjóra hvort Shakespeare hafi af listrænum ástæðum ákveðið að gera Ríkarð III að tómu illmenni og tekið sér óhóflegt skáldaleyfi í nafni leiklistar. Illimenn er ekki grafið á helgasta staða stað einnar borgar af ástæðulausu - og endurgrafið í Dómkirkju hennar við hátíðlega athöfn á 21. öld. Það er eitthvað bogið við þetta hjá William - ekki bara hryggsúlan.

Richard III

Sem minnir reyndar á Íslendingarsögurnar - allt frá Landnámu. Eru það ekki tómar lygar og ýkjusögur með skáldaleyfi? Eins HKL - var Bjartur bara harðstjóri og Pétur Þríhross bara hagsmunaseggur? Til að svona persónur lifni við - þurfa þær að sýna á sér tvær hliðar - annars eru þær bara leikbrúður - „sterótýpur“ úr commedia dell'arte - Arlecchino og Colombina ofl - alveg sérstakleg á leiksviði. Allir menn eiga sér málsbætur. Ef ekki svo, væru sækjendur og verjendur óþarfir, héraðsdómarar og hæstiréttur - svo nokkuð sé nefnt. Sem í sjálfu sér væri ágætt . . .

En aftur að Pyotr Ilyich. Hann hefur verið sakaður um flest í tónheimum. En hann reit sjálfur í dagbók sína 9. október, 1986 eftirfarandi hugsanir: Ég var að spila Brahms (á píanóið mitt). Hæfileikalaus bastarður! Það fer í mínar fínustu taugar að svona meðalmenni skuli vera hampað sem snillingi. Pyotr Ilyich fékk sjálfur stærri skammta af svívirðingum - ekki í dagbókum - heldur opinberlega í blöðum og bókum - og enn í dag. Kannski of vinsæll.

Það er nefnilega þannig um tónskáld, að gáfaðir og góðviljaðir túlkendur tónverka gera sér grein fyrir veikleikum þeirra og gera sitt til að breiða yfir þá. Þannig hafa hljómsveitarraddir Wagners í Bayrueth verið editeraðar í bak og fyrir af færum hljómsveitarstjórum í meira en öld. Þær eru læstar í grafhvelfingu. Bannað að ljósrita þær. Gulnuð blöð eru í gæslu hjá hálaunuðum nótnaverði. Því ekki má varpa skugga á Wagner. En hér eru dæmi um ritskoðun á verkum hans - sem hafa lekið út manna á meðal: Lágfiðlur eru stundum styrktar af sellóum, eða klarinettum. Fagott af lágfiðlum eða öfugt. Og svo mætti lengi telja ekki síst í brassinu. Hljóðfæraleikarar í gryfjunni eru reyndar bundnir þagnareið.

Orðið Serenaða hefur verið þýtt fallega sem „kvöldlokka“. Oft líka talað um næturljóð. Debussy samdi slíkt verk sem hann nefndi grínaktugur - La Serenade interrompue (La Fille aux chevaux de lin). Í öllu falli sofnar ekki nokkur maður undir Serenöðuðu Pyotrs Ilyichs eins og hún er almennt flutt - fólk fer frekar að dansa. Sum sé - það er stundum lítið að marka heiti tónverka - þótt margir haldi um þau langar tölur. Þau eru oftar en ekki nefnd til að afvegaleið forvitna eða kveikja í hugarflugi áheyrenda - ekki síst í París fyrir aldamótin 1900 og síðar - Satie og þeir.

YouTube: Serenaða fyrir strengjasveit. Stór sveit - fer samt mjúkum höndum um verkið - enda heimamenn sem skilja þessa músík:

YouTube: Önnur hljóðritun af Serenöðunni. Þessi sveit er mun minni en harðari og bólgnari. Er „leikstjórinn“ eitthvað misskilja hlutverk sitt? Dæmi hver og einn.