Beethoven Tónleikar (2KLST): https://www.youtube.com/watch?v=P6EdMgtOqIo
Sjá einnig: https://soundcloud.com/user911478883/tracks (dæmi um hljóðrit GE)
Höfundaréttur © Guðmundur Emilsson. Allur réttur áskilinn samkvæmt Bernarsáttmálanum, með viðaukum.
Menntastofnunum er heimilt að nota þessa síðu sé eigenda höfundarréttar getið.
Musik des 21. Jahrhunderts
Tónlist á 21. öld
音樂21世紀
21世紀の音楽
Ars Nova
La musica del 21 ° secolo
Hudba 21. století
Musique du 21 siècle
Music of the 21. Century
Brotaspil, Flökt og Hlými
Ferðin sem aldrei var farin (sb. Sig. Nordal)
(26.1.15)
Einu sinni - og bara einu sinni - var sótt um styrk á Íslandi til að sinna rannsóknarverkefni. Í umsókn undirritaðs var því haldið fram að þrjú hljómsveitarverk skiptum sköpum í tónlistarsögu þjóðarinnar, þ.e. á sjöunda áratug sl. aldar - og reyndar öldina á enda: Flökt Þorkels Sigurbjörnssonar (hljómsveitarverk op.1), Hlými Atla Heimis (hljómsveitarverk op. 1) - og þá ekki síst Brotapil Jóns Nordal, auk hins undurfagra og alþekkta Adagios hans.
„Nefndin“ kallaði til „sérfræðing“ til að meta þessa tilgátu. Sérfræðingurinn, sem var ungtónskáld, taldi hana hæpna - enda viðkomandi hvorki heyrt á þessi tónverk minnst né séð raddskrár af þeim. Barast aldrei heyrt hljóðrit af þeim heldur! Að auki vissi hann ekkert um svokallaða set-analísu. Því fékkst ekki styrkur - eða svo sagði í ítarlegu höfnunarbréfi.
Þá áttaði umsækjandi sig á því, að honum hafði láðst að taka fram að hann hefði rætt þessi tónverk fram og aftur við tónskáldin þrjú á unglingsárum í Tónó á sjöunda áratug (1962-1967); heyrt fátæklegan og bjagaðan frumflutning þeirra - ýmist á tónleikum eða af „stáþráðum“. Handleikið raddskrárnar þrjár undir leiðsögn tónskáldanna í einkasamtölum; séð skopmyndir í dagblöðum og skilningssljó skrif „gagnrýnanda“, orið vitni að mótmælum hljóðfæraleika sem botnuðu ekki í þessum verkum og gerðu flest með hangandi hendi. Verst var þó, að í sumum tilfellum ríkti dauðaþögn um verkin þrjú og tómlæti og litið á þau sem einskonar mistök. Meira að segja harðast klapplið hélt að sér höndum.
En að auki gafst undirrituðum tækifæri áratugum síðar, við gerð þriggja heimildarmynda fyrir sjónvarp um þessi þá „ástsælu“ tónskáld, að víkja að orðum að Brotaspili, Flökti og Hlými - undir fjögur augu á ferðalögum um heiminn. Þá létu þessir ágætu menn allt fjúka í trúnaðarsamtölum. Íslendingar voru nefnilega á „Hraustir menn“ stiginu er hér var komið sögu (1962-67+) og það segir allt sem segja þarf.
Undirritaður ákvað þá að fara sína leið að vanda - án betlistafs. Hófst handa í stopulum tómstundum. Sú vegferð tók reyndar áratug og rúmlega það og skilaði sér hvorki í samanburðar-bókmennta-fræði-grein (ígildi doktorsritgerðar) né öðru haldbæru - komandi kynslóðum til gagns og gamans. Sigurður Pálsson skáld með meiru kallaði svona vinnubrögð langlundargeð eða öllu heldur „langtímaskyn“ (1987). Manni þykir vænt um þau áhrinsorð. Þau varða veginn enn og áfram.
Fyrst þurfi að finna raddskrár Flökts, Hlýmis og Brotaspils. Þessi verk lifðu bara í undirmeðvitund unglings – (fyrstu áhrif eru ofar en ekki sönn). Svo að grafa upp hljómsveitarraddir; fara yfir þær og leiðrétta samkvæmt raddskrám; svo að stúdera og læra þessi verk til flutnings; loks að finna vinsamlegan vettvang sem vildi gjöra svo vel að hljóðrita þau sómasamlega - helst ókeypis. Staðir fundust á 21. öld í Varsjá (Atli Heimir viðstaddur) og Riga (Þorkell viðstaddur). Lengra varð ekki komist - Brotaspil Jóns var ekki á meðal hljóðritaðra verka - því miður. Örlaganornin afréð það. Hún getur verið grimm. Notast var við handónýta upptöku frá frumflutningi í Hábíói 1962. Samkvæmt upplýsingum safnardeildar RÚV er það enn eina hljóðritunin af þessu verki Jóns. Til öryggis var símað til Jóns og hann staðfesti þetta. Brotspil liggur enn óbætt hjá garði.
Að svo búnu var farið við að rannsaka tónverkin þrjú - með gulnaðar raddskrár og splunkuný hljóðrit af Flökti og Hlými að leiðarljósi (Adagio Jóns var strax hljóðritað og gefið út í Svíþjóð í vönduðum flutningi). Notast var við sömu rannsóknaraðferðir („Schenker“ og Set-Analísu) og þegar Dies Irae Pendereckis var skoðað til doktorsprófs, en Penderecki samdi það verk á sjöunda áratug, líkt og Þorkell, Atli og Jón sín verk. Þeir fjórir voru samferða (1960 til 1967 +/-) og þekktust beint eður óbeint frá Darmstadt og víðar. Þeir stóðu allir á tímamótum - reyndar stóð alþjóðlegt tónlistarlíf á tímamótum eftir mannskæðustu styrjöld allra tíma. Menn voru ráðvilltir og leitandi. Hvert skyldi nú halda? Þeir Jón, Þorkell og Atli hugsuðu ráð sitt - sumir í allmörg ár - áður en ráðist var til atlögu við nýtt hljómsveitarverk. Það er merkilegast þögn í samanlagðri tónlistarsögu þjóðarinnar.
Undirritaður rispaði helstu niðurstöður sínar á blöð árið 2000 og eitthvað. Þær eru aðallega geymdar í hugskoti manns - og hafa þroskast þar. Hin upphaflega tilgáta stendur óhögguð, þ.e. tónverk þessi varpa ljósi á öllu síðari hljómsveitarverk viðkomandi höfunda - og þá ekki síður á verk nemanda þeirra allra fram á 21. öld - þ.e. á íslenskar hljómsveitarbókmenntir! Þau eiga það sammerkt að vera verkin sem voru samin áður en tónskáldin okkar þrjú fundu sitt eigið tungutak og tónmál - sem allir nú þekkja er þekkja vilja - og mæra.
Söguhetja Sigurðar Nordal (sjá undirfyrirsögn), Lucius að nafni, komst að þeirri niðurstöðu - fyrir rest - að „heima“ væri best. Orustur við herdeildir (skrifræðis) væru ekki til neins. Menn skyldu vera óháðir, sjálfstæðir og sjálfbjarga - í sínu hugskoti. Held að þetta kunni að eiga við tónskáldin okkar þrjú - í öllu falli um undirritaðan sem sækir ekki um fleiri styrki.
Annars er ástæðulaust að fjölyrða um þetta - en rétta að ota þessum hugmyndum að tónvísindamönnum á 21. öld; nýrri kynslóð tónskálda og tónfræðinga - þessari lífsreynslu, upplýsingum og innsæi - auk hljóðrita sem nú koma loks fyrir almenningssjónir - eða eyru. Það er ástæðulaust að liggja á þessu líkt og ormur á gulli. Birt með óskum um að ofangreint komi að gagni við ritun tónlistarsögu á shl. 20. aldar.
Hlýðum á Flökt Þorkels og Hlými Atla Heimis - í von um að einhver klári þetta dæmi af nærgætni og virðingu við mikla listamenn og frumkvöðla á heimsmælikvarða - hiklaust talað.
Þorkell - Flökt (Riga):
Smella á eftirfarandi: https://soundcloud.com/user911478883
Atli Heimir - Hlými (Varsjá):
Smella á eftirfarandi: https://soundcloud.com/user911478883/hlymi-ahs
Ítarefni: Sjá ef vill shl. greinar á heimasíðu þessari frá 18. júní 2014. Þar kemur Hlými við sögu á bls. 4:
Smella á eftirfarandi: http://gudmunduremilsson.is/images/hlymi.pdf
Musik des 21. Jahrhunderts
Tónlist á 21. öld
音樂21世紀
21世紀の音楽
Ars Nova
La musica del 21 ° secolo
Hudba 21. století
Musique du 21 siècle
Music of the 21. Century
Hornkonsert með Ib
(22. 01.15)
Við hittumst á laugardegi - síðkvölds - í móttöku Hótel Riga og féllumst eiginlega í faðma, Þorkell, Ib-Lansky Otto og undirritaður. Þorkell var með raddskrá af Hornkonsert sínum; „litla stráið hann Ib“ með lúðurinn - og undirritaður lafhræddur. Skyldi þetta takast? Svo fóru þeir aldavinir að sofa en undirritaður að stúdera einn hornkonsert á sínu herbergi um nóttina.
Á sunnudagsmorgni iðaði Stúdíó Riga af lífi, tæknimenn, tónmeistarar, hljóðfæraleikara og gestir. Þetta þótti fréttnæmt. Ib í heimsókn. Fyrsta tilkynning hljómsveitarstjórans svohljóðandi. Við verðum að hafa hraðar hendur; Ib-Lansky þarf nefnilega á ná í skottið á Stokkhólmsfluginu kl. 16:00. Satt - en slæm sálfræði. Ib blés nokkrar tóna í lúðurinn í upphitunarskyni og sagði svo yfir söfnuðinn. Það er eitthvað að þessum lúðri mínum. Hann er falskur! Við þau orð átti hann hvert bein í öllum viðstöddum - og þá hafist handa. Það fóru allir glaðir heim og Ib náði Stokkhólmsflauginni. Svo settist hann í hásæti sitt á mánudagsmorgni í Fílharmóníu Stokkhólmsborgar. Þorkell varð eftir í Riga og við hljóðrituðum fjögur hljómsveitarverka hans að auki.
Smella á eftirfarandi: https://soundcloud.com/user911478883/hornkonsert-thorkell-sigurbjornsson-ib-lansky-ott
Musik des 21. Jahrhunderts
Tónlist á 21. öld
音樂21世紀
21世紀の音楽
Ars Nova
La musica del 21 ° secolo
Hudba 21. století
Musique du 21 siècle
Music of the 21. Century
Eldur og Ís
(14.1.15)
Eitt er að vera hljómsveitarstjóri með áhuga á samtímatónlist - en hitt vanþakklátara á mælistiku „top of the pops“ að vera samtímatónskáld. Ljóðskáld þekkja þessa „problematík“ - og skapandi listamenn almennt. Svona fólk á það sammerkt að uppskera seint og um síðir - kannski. Svona fólki er ljóst að hvaða kostum það gengur. En sköpunargleði er bara svo fullnægjandi. Hún verður hvorki metin til fjár né frama. Eða líkt og eitt merkasta tónskáld Íslands sagði. Að heyra nýtt verk sitt flutt er eins og að eignast barn. Það er ólýsanleg tilfinning. Það jafnast ekkert á við hana. - Þá er ekki ónýtt að segjast hafa verið ljósmóðir þess.
Maður er nefndur Markús eða eiginlega Mark og hann er Filippusson þ.e. Phillips. Leiðir hans og undirritaðs liggja saman. Mark er mikið tónskáld. Það er ekki út í loftið að tala um nána samvinnu og vináttu í því sambandi.
Á vef sem nefnist soundcloud eru tónverk sem Mark hefur falið undirrituðum að frumflytja eða undirritaður falast eftir af honum. Þau nefnast Fire and Ice og Intrusus. Verk „okkar“ Marks eru fleiri - en þetta látið nægja í fyrstu bunu. Fyrra tónverkið er fyrir strengjasveit. Hið síðara fyrir fullskipaða hljómsveit og rúmlega það. Nafngiftir verkanna segja allt sem segja þarf. Bæði glæsileg.
Musik des 21. Jahrhunderts
Tónlist á 21. öld
音樂21世紀
21世紀の音楽
Ars Nova
La musica del 21 ° secolo
Hudba 21. století
Musique du 21 siècle
Music of the 21. Century
(18.01.15)
Undirritaður kynntist Misti Þorkelsdóttur þegar hún var barn í Kópavogi. Svo hafa leiðir legið saman. Mist er mikið tónskáld enda maður falast eftir verkum hennar. Hér er eitt - og hið nýjasta af kljásteinum okkar þeas. Kvinnan fróma - um Guðríði Þorbjarnardóttur - fyrir strengjasveit. Verkið talar sínu máli um hæfni Mistar (8 mín).
https://soundcloud.com/user911478883/mist-thorkelsd-ttir-kvinnan-fr
Áður kom þetta, líka fyrir strengjasveit – In honor of Those . . .
https://soundcloud.com/user911478883/mist-thorkelsdottir-in-honor-of-those-f-str
*
Faðir Mistar, Þorkell Sigurbjörnsson, orti svona músík fyrir okkur Hafliða Hallgrímsson:
https://soundcloud.com/user911478883/cello-concerto
Sjá ef vill grein: http://gudmunduremilsson.is/images/Word/Thorkels_saga_Sigurbjornssonar.pdf
Hinn Rauði Þráður
(10.01.15)
Mótíf er einn notadrýgsti efniðviður tónskálda um aldir. Mótíf getur verið röð örfárra tóna með eða án hrynmynsturs. Beethoven (1770-1827) kunni allt. Aðalefniviður 1. þáttar 5. sinfóníu hans byggir á fjórum tónum og hrynmynstri: (þögn) stutt, stutt, stutt og langt (G, G, G, Es) - sjá nótur hér að neðan. Mótíf þetta birtist í öllu hljóðfærum, í öllum hugsanlegum tónhvörfum, s.s. beint af augum, afturábak, í spegilmynd, og í spegilmynd afturábak - og nánast í hverjum takti í heilar 7-8 og mínútur - tónflutt út um alla móa. Fimmta er ekki einstök fyrir þær sakir. Hér er hún rétt hefjast. Meira stendur til. Sinfónían var samin 1808.
Heyr og sjá grafíska umritun fyrsta þáttar:
Mozart dó ungur (1756-91). Hann kunni allt. Lokaframlag hans til sinfónískra bókmennta var hin svokallaða Jupíter sinfónía nr. 41 - samin 1788. (Undirritaður tekur ekkert mark á gælunöfnum tónverka; þykist þó vita að Mozart eigi ekki þessa nafngift - heldu þeir sem reyndu að feta í fótspor hans, enda verkið einstakt; stórt í sniðum líkt og reikistjarnan). Og þá beint að efninu: Lokaþáttur sinfóníu 41, sá fjórði af fjórum, er stórbrotin tónsmíð. Þar bregður Mozart sér aftur í gráa forneskju og leikur sér að alkunnu stefjaefni, eða mótífi, líkt og köttur að mús. Köllum mótífið Pange lingua . Hann ákveður að nota bara fjóra tóna af laginu. Það er mönnum hulin ráðgáta hví Mozart gerði þetta. Tónarnir tilheyra „Pange lingua, gloriósi córporis mystérium“. Tómas af Aquino orti. Lagið er ævafornt. Tómas var kannski merkasti heimspekingur miðalda og raunar einn „ . . . af mestu heimspekingum Vesturlanda. Kaþólska kirkjan tók hann í dýrlingatölu og því er oft vísað til hans sem heilags Tómasar“. Hann var á dögum 1225–1274 og því 45 ára aldursmunur á honum og Snorra Sturlusyni. Tómas þessi lét eftir sig rit sem sumir hafa á náttborðinu sínu á 21. öld // Umræddir fjórir tónar eru c, d, f, e; eða Do, re, fa, mí - og eru ritaðir í heilnótum. Strax í upphafi lokaþáttarins eru þær og sagðar fram af I. fiðlum og svo í öllum deildum allt til enda. Mótífið birtast í öllum hugsanlegum tónhvörfum, s.s. beint af augum, afturábak, í spegilmynd, og í spegilmynd afturábak. Mozart fer ekkert dult með þessar tónsmíðakúnstir fremur en Beethoven. Þvert í mót. Hann beinlínis „auglýsir“ þær þegar þær koma fyrir í tónvefnum.
Annars var Mozart allur svona. Sinfónía nr. 40 (einnig frá 1788) sem allir þekkja er full af þessu (sjá aðalstef 1. þáttar t. a. m.):
Það hlýtur sömu útreið / úrvinnslu og Pange lingua mótíf 41. sinfóníu hans. Fyrstu þrír tónarnir es, d, d (stutt, stutt, langt) eru gerðir að þriggja tóna mótífi sem birtast í öllum hugsanlegum tónhvörfum, s.s. beint af augum, afturábak, í spegilmynd, og í spegilmynd afturábak o.s.frv. Út um alla móa. Þá gætu sumir dregið þá ályktun að Beethoven hafi lært þessar kúnstir af Mozart. En það er ekki svo.
Nákvæmlega einn öld áður en Beethoven samdi fimmtu sinfóníu sína og 80 árum áður Mozart samdi sinfóníur nr. 40 og 41, var á dögum ungur maður sem hét Jóhann Sebastian Bach. Bach dó „gamall“ og blindur (1685-1750). Hann kunni allt. Enda var hann stúderaður af Mozart og Beethoven og öllum hinum - og enn í dag. Kantata hans Christ lag in Todes Banden BWV 4 í e-moll er líklega samin 1708 - og Bach því vart nema 22 ára. Þýskur sálmur er eftir Lúther. Fyrsta vers: Í dauðans böndum Drottinn lá, frá dauða svo vér sleppum, en upp reis dauðum aftur frá, svo eilíft líf vér hreppum. Í Guði því oss gleðjast ber og gjalda þökk og syngja hver af hjarta: Hallelúja. Sjá sálmabók nr. 157. Kantatan byggir á þessum sálmi Lúthers. Lagið er frá miðöldum eður enn eldra. Það veit ekki nokkur maður. Kantata hins bráðunga meistara er í tíu þáttum, að meðtöldum forleika (Sinfóníu) og sálmalaginu, sem rekur lestina ómengað af krúsídúllum og kontrapunkti - svo söfnuðurinn geti tekið undir og allir farið glaður heim. Líkt og Pange lingua mótíf Mozarts er þetta forna sálmalag rauður þráður í BWV 4 allt til enda, þ.e. umvafið tónvef Bachs. Það heyrir hvert mannsbarn sem heyra vill. Að vísu telur undirritaður að drengjaraddir hafi sungið lagið á sínum tíma og Bach því auglýst það rækilega svo allir mættu heyra og njóta. En það gæti verið misminni. Hér annast kvennaraddir flutning þess (sópran) í upphafskórnum. Heyr hvernig hvernig John Eliot Gardiner kallar sálmalagið fram í blábyrjun. Hann sussar á aðrar söngraddir (alt, tenór og bassa). En svo tekur tónvefurinn öll völd þ.e. mótífísk úrvinnsla. Hér eru viðhafðir allir tónsmíðagaldrar Mozarts og Beethovens. Því mætti draga þá ályktun að hinn ungi Bach hafi rutt þessa braut. En það er ekki svo:
• Sinfonia
• Choeur: Christ lag in Todesbanden (sópran)
• Duo: Den Tod niemand zwingen kunnt (tenórar)
• Aria: Jesus Christus, Gottes Sohn
• Choeur: Es war ein wunderlicher Krieg
• Aria: Hier ist das rechte Osterlamm
• Duo: So feiern wir das hohe Fest
• Choral: Wir essen und leben wohl
Josquin des Prez (1440/55-1521) var mikill meistari og kunni allt. Hann samdi kirkjutónlist - þar á meðal messu eina (sennilega 1515) í hefðbundnum fimm þáttum - Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus og Agnus Dei. Hún er kenndi við Pange lingua. Tómas af Aquino orti. Lagið er ævafornt. Þetta er sama lag og Mozart byggir á lokaþátt 41. sinfóníu sinnar (sjá hér að ofan). Lagið var í upphafi sungið einraddað (sb. Gregorsöngur) kannski alveg frá 9. öld eða jafnvel fyrr. Mozart nýtir sér aðeins fjóra tóna úr laginu, líkt og áður segir. Þá eru að finna í miðju Kyrie kaflans á orðunum Christi eleison / Kristur miskunna oss (í hljóðritun hér að neðan á 0:50 og áfram). Þeir (tónarnir) eru þar fyrst sungnir af bössum og svo af hverri rödd á fætur annarri líkt og í keðjusöng. Christi eleison þáttur þessi er undurfagur eins og allt annað sem Josquin kom nálægt. Og þá gæti manni dottið í hug að Josquin hafi verið fyrirmynd Bachs, Mozarts og Beethovens. En það er ekki svo. Og til að orðlengja þetta ekki frekar leyfir undirritaður sér að benda á eigin ritsmíð er birtist í Morgunblaðinu - en hún er með fyrstu greinum á þessari heimasíðu og ber yfirskriftina Músík í ljósvaka Mbl. 1. apríl 2014 (sjá bls. 6 eður 7 hér að neðan).Þá loks ættu lesendur að komast að því hvað menn eru fara með þessum dularfullu skrifum í janúar 2015; sb. Pange, lingua, gloriósi Córporis mystérium.
MÚSÍK Í LJÓSVAKA MBL. 1.APRÍL, 2014